აშშ-ის სახელმწიფო დეპარტამენტმა საქართველოში 2023 წლის განმავლობაში ადამიანის უფლებების დაცვის მდგომარეობის შესახებ ანგარიში გამოაქვეყნა.

ძირითადი დასკვნა

დოკუმენტის შემაჯამებელი ნაწილი იმაზე ხაზგასმით იწყება, თუ რა საფრთხეს უქმნიდა "აგენტების" შესახებ კანონი საქართველოს.

"2023 წლის განმავლობაში ქართველები ქვეყნის ევროკავშირში გაწევრიანებას მხარს უჭერდნენ. ასევე იყო მასშტაბური საპროტესტო აქციები კანონპროექტის წინააღმდეგ, რომელიც საფრთხეს შეუქმნიდა საქართველოსთვის ევროკავშირში გაწევრიანების კანდიდატის სტატუსის მინიჭებას. დეკემბერში ევროპულმა საბჭომ მხარი დაუჭირა ქვეყანას კანდიდატის სტატუსის მინიჭებას, რაც რეკომენდაციას უწევს შემდგომ პროგრესს ცხრა საკითხში, რომელიც მოიცავს დემოკრატიულ არჩევნებს, მართლმსაჯულების რეფორმებსა და ადამიანის უფლებების დაცვის გაუმჯობესებას.

ადამიანის უფლებების მნიშვნელოვანი საკითხები მოიცავდა სანდო ცნობებს: წამების ან სასტიკი, არაადამიანური ან დამამცირებელი მოპყრობის შესახებ; თვითნებური დაკავების ან დაკავების შესახებ; სასამართლო ხელისუფლების დამოუკიდებლობასთან დაკავშირებული სერიოზული პრობლემების შესახებ, გამოძიებასთან და დევნასთან ერთად, რომელიც ფართოდ განიხილებოდა, როგორც პოლიტიკურად მოტივირებული; პირად ცხოვრებაში თვითნებური ან უკანონო ჩარევის შესახებ; გამოხატვის თავისუფლებისა და მედიის თავისუფლების სერიოზული შეზღუდვების, მათ შორის ძალადობისა და ჟურნალისტების მიმართ ძალადობის მუქარის შესახებ; მშვიდობიანი შეკრებაში ჩარევის შესახებ, სერიოზული სამთავრობო კორუფციის შესახებ; ისეთი დანაშაულების შესახებ, რომლებიც მოიცავს ძალადობას ან ძალადობის მუქარას, რომლებიც მიმართულია ლესბოსელ, გეი, ბისექსუალ, ტრანსგენდერ, ქვიარ ან ინტერსექს პირებსა და აქტივისტებზე.

მთავრობამ მიიღო ზომები ზოგიერთი თანამდებობის პირის მიმართ ადამიანის უფლებების დარღვევის გამოსაძიებლად, მაგრამ დაუსჯელობა პრობლემად რჩებოდა.

რუსეთის მიერ ოკუპირებული რეგიონები – აფხაზეთი და სამხრეთ ოსეთი ცენტრალური ხელისუფლების კონტროლის მიღმა რჩებოდა და დე ფაქტო ხელისუფლებას რუსული ჯარები უჭერდნენ მხარს.

ადამიანის უფლებების მნიშვნელოვანი საკითხები ოკუპირებულ რეგიონებში მოიცავდა სანდო ცნობებს: უკანონო მკვლელობების შესახებ; თვითნებური დაკავებისა ან დაკავების შესახებ; გადაადგილების თავისუფლების შეზღუდვის შესახებ, განსაკუთრებით ეთნიკური ქართველებისთვის; და ეთნიკური ქართველების საკუთრების ან ბიზნესის დარეგისტრირებისა და მშობლიურ ენაზე განათლების მიღების შესაძლებლობის შეზღუდვის შესახებ. რუსეთისა და დე ფაქტო ხელისუფლებამ ორივე რეგიონში ჩაიდინა ბოროტმოქმედება, რომელიც დაუსჯელია", – აღნიშნულია ანგარიშის შემაჯამებელ ნაწილში.

ოკუპაცია

ანგარიშში საუბარია საქართველოს ოკუპირებულ ტერიტორიებზე – აფხაზეთსა და ცხინვალის რეგიონში ადამიანის უფლებების დაცვის მხრივ არსებულ მძიმე ვითარებაზე.

დოკუმენტში აღნიშნულია, ნოემბერში ცხინვალის ოკუპირებულ რეგიონში რუსი ოკუპანტების მიერ თამაზ გინტურის მკვლელობის ფაქტი და დეკემბერში რუსეთის მიერ ოკუპირებულ გალში დე ფაქტო საპოლიციო ძალების მიერ საქართველოს მოქალაქის თემურ კარბაიას სასტიკად ცემის ფაქტი, რის შედეგადაც იგი დაიღუპა.

"6 ნოემბერს რუსეთის საოკუპაციო ძალებმა სამხრეთ ოსეთში მოკლეს ადგილობრივი 58 წლის თამაზ გინტური, რომელიც სამ სხვა მაცხოვრებელთან ერთად სალოცავად წავიდა სოფელ კირბალში მდებარე ლომისის წმინდა გიორგის ეკლესიაში.

7 დეკემბერს დე ფაქტო საპოლიციო ძალებმა რუსეთის მიერ ოკუპირებულ გალში, აფხაზეთში, საქართველოს მოქალაქე, 43 წლის თემურ კარბაია პირადობის დამადასტურებელი დოკუმენტების შემოწმებისას სასტიკად სცემეს, რის შედეგადაც კარბაია დაიღუპა. სახალხო დამცველის ოფისმა (PDO) მკვლელობებზე პასუხისმგებლობა რუსეთის ფედერაციას დააკისრა და საერთაშორისო თანამეგობრობას სთხოვა მეტი ჩართულობა ოკუპირებულ ტერიტორიებზე ადამიანის უფლებების სერიოზული დარღვევების თავიდან ასაცილებლად".

სასამართლო სისტემა

რაც შეეხება სასამართლოს დამოუკიდებლობას, ანგარიშში აღნიშნულია, რომ "მიუხედავად კონსტიტუციით და კანონით გათვალისწინებული დამოუკიდებლობისა მთავრობა არ სცემდა პატივს სასამართლოს დამოუკიდებლობას და მიუკერძოებლობას პოლიტიკურად მგრძნობიარე საქმეებში".

"მოსამართლეები დაუცველები იყვნენ სასამართლო ხელისუფლების შიგნიდან და გარედან პოლიტიკური ზეწოლის მიმართ იმ საქმეებზე, რომლებიც ეხებოდა პოლიტიკურად მგრძნობიარე საკითხებს ან ინდივიდებს.

World Justice Project Rule of Law–ს ინდექსის თანახმად, დაბალი იყო ნდობა იმისა, რომ სასამართლო სისტემა თავისუფალია ხელისუფლების არასათანადო გავლენისგან.

სახალხო დამცველის აპარატი, არასამთავრობო "კოალიცია დამოუკიდებელი და გამჭვირვალე მართლმსაჯულებისთვის" და საერთაშორისო თანამეგობრობა განაგრძობდნენ შეშფოთების გამოხატვას სასამართლო ხელისუფლების დამოუკიდებლობის ნაკლებობასთან დაკავშირებით. მათ ხაზი გაუსვეს პრობლემებს, მათ შორის მოსამართლეთა ჯგუფის გავლენას, რომელიც ძირითადად შედგება იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს წევრებისა და სასამართლოს თავმჯდომარეებისგან, რომლებიც, სავარაუდოდ, ახშობდნენ კრიტიკულ ხმებს სასამართლო სისტემაში და ხელს უშლიდნენ სასამართლო ხელისუფლების დამოუკიდებლობის განმტკიცების წინადადებებს.

არასამთავრობო ორგანიზაციებმა გავლენიან, მჭიდროდ დაკავშირებულ მოსამართლეთა ჯგუფს „კლანი“ უწოდეს. მათ ხაზგასმით აღნიშნეს სხვა პრობლემები, როგორიცაა უმაღლესი საბჭოს უფლებამოსილების გავლენა ცალკეული მოსამართლეების დამოუკიდებლობაზე, საქმის განაწილების სისტემის მანიპულირება, უმაღლესი საბჭოს საქმიანობაში გამჭვირვალობის ნაკლებობა და ხარვეზები იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს მოსამართლეთა და სასამართლოს თავმჯდომარეების დანიშვნაში.

[...] ივნისში პარლამენტმა მიიღო სასამართლო რეფორმის პაკეტის შესახებ კანონი. არასამთავრობო კოალიციამ „დამოუკიდებელი და გამჭვირვალე მართლმსაჯულებისთვის“ განაცხადა, რომ კანონი ვერ გაუმკლავდა სასამართლო სისტემაში არსებულ ძირითად გამოწვევებს. 8 ნოემბერს ევროკომისიამ რეკომენდაცია მისცა, რომ ევროსაბჭომ საქართველოს მიანიჭოს ევროკავშირის კანდიდატი ქვეყნის სტატუსი იმ პირობით, რომ საქართველო განახორციელებს ცხრა რეფორმას, მათ შორის სასამართლოს ეფექტიან რეფორმას, რომელშიც განსაკუთრებული აქცენტი იყო გაკეთებული იუსტიციის უმაღლეს საბჭოზე. ევროკავშირმა ასევე ხაზი გაუსვა მთლიანობის უფრო საფუძვლიანი და სისტემატური შემოწმების აუცილებლობას ევროკავშირთან და ვენეციის კომისიასთან კონსულტაციით".

მედია

დოკუმენტში აღნიშნულია, რომ "იყო შემთხვევები, როდესაც ხელისუფლებამ შეზღუდა სამოქალაქო საზოგადოების წარმომადგენლების, პოლიტიკური ოპონენტებისა და ჟურნალისტების შესაძლებლობა, გაეკრიტიკებინათ მთავრობა ან განეხილათ საზოგადოებრივი ინტერესის საკითხები".

ამასთან, ანგარიშში საუბარია პარლამენტის თავმჯდომარის მიერ ჟურნალისტებისთვის აკრედიტაციის შეჩერებაზე. ანგარიშში აღნიშნულია, რომ არასამთავრობო ორგანიზაციებმა ჟურნალისტებისთვის შეზღუდვების დაწესება პრობლემად მიიჩნიეს და რომ, მათი აზრით, ეს მხოლოდ კრიტიკული მედიასაშუალებების მიმართ ხდებოდა.

"თებერვალში პარლამენტის თავმჯდომარემ მიიღო რეგულაციები პრესის აკრედიტაციის შესახებ, რომელიც დამატებით შეზღუდვებს უწესებდა ჟურნალისტებს. მედია ორგანიზაციებმა გააკრიტიკეს ახალი წესი, როგორც არაინკლუზიური და ბუნდოვანი. "მედიის ადვოკატირების კოალიციამ" განაცხადა, რომ რამდენიმე შემთხვევაში საქართველოს პარლამენტის აპარატის უფროსმა ჟურნალისტებს აკრედიტაცია შეუჩერა. არასამთავრობო ორგანიზაცია "საქართველოს ჟურნალისტური ეთიკის ქარტიამ" (GCJE) და სახალხო დამცველის ოფისმა ხაზი გაუსვეს ჟურნალისტებისთვის სანქციების დაწესებისას სათანადო პროცესის გარანტიების არარსებობას და პრობლემურად მიიჩნიეს, რომ ახალი წესით სანქციები მხოლოდ კრიტიკულ მედიასაშუალებებზე ხდებოდა", – ნათქვამია დოკუმენტში.

ანგარიშის ქვეთავში სახელწოდებით "გამოხატვის თავისუფლება" აღნიშნულია, რომ "მედიის დამკვირვებლებმა გამოთქვეს შეშფოთება, რომ თავდაცვის სამინისტროსა და ტელეკომპანია "ფორმულას" დამფუძნებელს, თავდაცვის ყოფილ მინისტრ დავით კეზერაშვილს შორის სამართლებრივი ბრძოლები კრიტიკული ტელეკომპანიის ლიკვიდაციას ისახავდა მიზნად".

გარდა ამისა, სახელმწიფო დეპარტამენტის ანგარიშში საუბარია თავდასხმებსა და მუქარებზე ჟურნალისტების წინააღმდეგ.

"მთელი წლის განმავლობაში იყო ცნობები ჟურნალისტების მიმართ ფიზიკური თავდასხმების, ძალადობის მუქარის, შევიწროების და ცილისწამების თაობაზე საჩივრების შესახებ მათ წინააღმდეგ. ასევე იყო ანგარიშვალდებულების ნაკლებობა ასეთ შემთხვევებში",– აღნიშნულია დოკუმენტში და მაგალითებად მოყვანილია თავდასხმები ჟურნალისტებზე სხვადასხვა დროს, მათ შორის საუბარია 27 ივნისს "ფორმულას" ჟურნალისტ მიშა მშვილდაძეზე განხორციელებული თავდასხმაზე.

ანგარიშის ქვეთავში "ძალადობა და შევიწროება" აღნიშნულია, რომ "უცხოური აგენტების“ კანონმდებლობის წინააღმდეგ გამართული მარტის საპროტესტო აქციების დროს ათობით ჟურნალისტი და ოპერატორი გახდა ცრემლსადენი გაზის, ასევე პოლიციის მხრიდან ფიზიკური და სიტყვიერი შეურაცხყოფის სამიზნე. ასევე დააკავეს ჟურნალისტები, როდესაც ისინი საპროტესტო აქციების გაშუქებას ცდილობდნენ".

რა წერია "აგენტების კანონის" შესახებ

აშშ-ის სახელმწიფო დეპარტამენტის ანგარიშში შევიდა 2023 წლის მარტში პარლამენტში ინიცირებული "აგენტების კანონის" საწინააღმდეგო აქციებიც. დოკუმენტში აღნიშნულია, რომ კანონი მკაცრად გააკრიტიკა როგორც საქართველოს, ასევე საერთაშორისო საზოგადოებამ და ფართო საპროტესტო გამოსვლების ფონზე, მმართველმა პარტიამ კანონპროექტი გაიწვია.

"მმართველი პარტიის მაღალჩინოსნებმა საჯაროდ გააკრიტიკეს არასამთავრობო ორგანიზაციები და 7 მარტს კანონი პირველი მოსმენით მიიღეს, რომელიც ეხებოდა არასამთავრობო ორგანიზაციებსა და მედიასაშუალებებს, რომლებიც დაფინანსების მინიმუმ 50 %–ს უცხოური დახმარებისგან იღებდნენ და მათ „უცხოელი აგენტები“ უწოდეს. ქართულმა და საერთაშორისო საზოგადოებამ კანონპროექტი მკაცრად გააკრიტიკეს. მაგალითად, ევროკავშირის უმაღლესმა წარმომადგენელმა 7 მარტს განაცხადა, რომ „კანონპროექტი მისი ამჟამინდელი ფორმით საფრთხეს უქმნიდა სამოქალაქო საზოგადოებასა და მედიას. ეს კანონი შეუთავსებელია ევროკავშირის ღირებულებებთან და სტანდარტებთან".

პროექტი ასევე ფართოდ განიხილებოდა, როგორც 2024 წლის საპარლამენტო არჩევნების წინ წამყვანი სადამკვირვებლო არასამთავრობო ორგანიზაციების რეპუტაციის შელახვის მცდელობა. მასობრივი პროტესტის ფონზე, მმართველმა პარტიამ კანონპროექტი 9 მარტს გაიწვია. [...]

ევროპის უსაფრთხოებისა და თანამშრომლობის ორგანიზაციის (OSCE) დემოკრატიული ინსტიტუტებისა და ადამიანის უფლებათა ოფისის (ODIHR) თანახმად, კანონპროექტი შეუთავსებელია ევროკავშირის ნორმებთან და ადამიანის უფლებათა სტანდარტებთან. გარდა ამისა, ODIHR-მა ხაზი გაუსვა, რომ საქართველოს კანონპროექტს აქვს მსგავსება რამდენიმე წლის წინ რუსეთის მიერ მიღებულ კანონმდებლობასთან", – ნათქვამია დოკუმენტში.

რა წერია ანგარიშში მიხეილ სააკაშვილის შესახებ

სახელმწიფო დეპარტამენტის 2023 წლის ანგარიშში მოხვდა საქართველოს ყოფილი პრეზიდენტის მიხეილ სააკაშვილის საქმეც.

"სახალხო დამცველმა არაერთხელ მოუწოდა ხელისუფლებას, დროული და შესაბამისი სამედიცინო დახმარება გაეწია დაკავებული ყოფილი პრეზიდენტისთვის მიხეილ სააკაშვილისთვის. 2022 წლის დეკემბერში სახალხო დამცველის აპარატმა განაცხადა, რომ სამედიცინო ექსპერტთა დამოუკიდებელმა ჯგუფმა გასინჯა სააკაშვილი და განაცხადა, რომ მისი ჯანმრთელობის მდგომარეობა „მკვეთრად გაუარესდა“ მას შემდეგ, რაც მათ ბოლოს – 2022 წლის აპრილის ბოლოს შეამოწმეს იგი და აღნიშნეს რომ მისი ჯანმრთელობის მდგომარეობა „მძიმე“ იყო. სახალხო დამცველის აპარატმა ასევე გამოაქვეყნა ექსპერტების დასკვნა, რომლის თანახმად, მიუხედავად იმისა, რომ მან ქვეყანაში ყველა შესაძლო მკურნალობის კურსი გაიარა, მისი მდგომარეობა "სწრაფად უარესდებოდა". სახალხო დამცველის აპარატმა განაცხადა, რომ სააკაშვილის საქმე შესაძლოა, არღვევდეს ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის მე-3 მუხლს არაადამიანური მოპყრობისთვის.

ქვეყანაში დაბრუნებამდე, 2021 წლის ოქტომბერში სააკაშვილი დაუსწრებლად გაასამართლეს და საუბარი იყო სხვადასხვა ბრალდებებზე, მათ შორის – უფლებამოსილების ბოროტად გამოყენებაზე 2018 წელს პარლამენტის ყოფილ წევრზე ფიზიკური შეურაცხყოფის გამო. სასამართლო პროცესი სააკაშვილის წინააღმდეგ გაგრძელდა დამატებითი ბრალდებების გამო, რომლებიც მან სავარაუდოდ, ხელისუფლებაში ყოფნის პერიოდში ჩაიდინა და ასევე მის წინააღმდეგ საქმე აღიძრა 2021 წელს საზღვრის უკანონო გადაკვეთის ბრალდებით; სააკაშვილმა უარყო ყველა ბრალდება, როგორც პოლიტიკურად მოტივირებული. [...] ოპოზიციური პარტიის წევრები ყოფილ პრეზიდენტ მიხეილ სააკაშვილს განიხილავდნენ, როგორც პოლიტიკურ პატიმარს", – ნათქვამია დოკუმენტში .

რა წერია ანგარიშში ნიკა გვარამიას შესახებ

ანგარიშის ქვეთავში სახელწოდებით "პოლიტპატიმრები და პოლიტიკური ნიშნით დაკავებულები" საუბარია ოპოზიციური ტელეარხის „მთავარი არხის“ დამფუძნებლის ნიკა გვარამიას საქმეზე, რომელიც 2022 წლის მაისიდან პრეზიდენტის შეწყალებამდე 22 ივნისამდე ციხეში იმყოფებოდა. იგი სამსახურებრივი უფლებამოსილების გადამეტების ბრალდებით გაასამართლეს.

"22 ივნისს პრეზიდენტმა სალომე ზურაბიშვილმა შეიწყალა ნიკა გვარამია, მისი დაპატიმრება პოლიტიკურად მოტივირებულად იყო შეფასებული სახალხო დამცველის, ასევე საერთაშორისო და ადგილობრივი არასამთავრობო ორგანიზაციების მიერ".